Ook bij overeenkomsten die met grote zorgvuldigheid zijn opgesteld, met uitvoerige bepalingen en toelichting daarop, rijzen vaak toch geschillen over de uitleg ervan. Dit komt ook binnen het bouwrecht veelvuldig voor. Ook de in dit blog besproken uitspraak van de rechtbank Arnhem betreft een geschil over de uitleg van een overeenkomst van aanneming van werk. Het niet toepassen van de risicoregeling op meerwerk kan grote gevolgen hebben. Bouwrecht advocaat Marco Guit legt uit.

Het Haviltex-criterium: hoe moet de rechter een overeenkomst uitleggen?

De Hoge Raad heeft in een belangwekkend arrest uit 1981 aangegeven welke maatstaf een rechter in het algemeen dient te hanteren ibj de uitleg van een overeenkomst. In dit zogenaamde Haviltex-arrest (genaamd naar een van de partijen bij de betrokken zaak, die zo ongewild deel ging uitmaken van de juridische geschiedenis) werd bepaald dat de rechter niet (altijd) kan volstaan met een zuiver taalkundige uitleg van de overeenkomst, maar dat ook de bedoeling die partijen bij het sluiten van de overeenkomst voor ogen hadden een voorname rol speelt. De Hoge Raad formuleerde de volgende algemene formule:

“De vraag hoe in een schriftelijk contract de verhouding van partijen is geregeld en of dit contract een leemte laat die moet worden aangevuld, kan niet worden beantwoord op grond van alleen maar een zuiver taalkundige uitleg van de bepalingen van dat contract. Voor de beantwoording van die vraag komt het immers aan op de zin die partijen in de gegeven omstandigheden over en weer redelijkerwijs aan deze bepalingen mochten toekennen en op hetgeen zij te dien aanzien redelijkerwijs van elkaar mochten verwachten. Daarbij kan mede van belang zijn tot welke maatschappelijke kringen partijen behoren en welke rechtskennis van zodanige partijen kan worden verwacht.”

Het spreekt voor zich dat partijen, elk met hun eigen belangen, vaak niet hetzelfde over de bedoeling van de gesloten overeenkomst denken. Daarom wordt over de uitleg van overeenkomsten veelvuldig geprocedeerd.

Overeenkomst van aanneming van werk

In een procedure tussen een aannemer en het UMC St Radboud Ziekenhuis ging het over de uitleg van een aannemingsovereenkomst. Partijen waren in de aannemingsovereenkomst in 2007 onder meer overeengekomen dat de aanneemsom van 29 miljoen euro zou worden geïndexeerd conform de zogenaamde ‘risicoregeling voor woning- en utiliteitsbouw 1991’. De overeenkomst was tot stand gekomen na een Europese aanbesteding. Het van toepassing verklaren van indexering is gebruikelijk voor een langdurige bouw omdat de kosten van werknemers en materiaal tijdens de periode tussen het tot stand komen van de aanneemovereenkomst en de datum van oplevering flink kunnen veranderen. In deze risicoregeling is met betrekking tot meerwerk opgenomen dat indexering daarop niet van toepassing is. Partijen kwamen dus duidelijk overeen dat meerwerk niet geïndexeerd zou worden.

Ontstaan meerwerk

In de loop van het project ontstaat er voor een bedrag van circa 10 miljoen euro aan meerwerk. Een groot deel (circa 7,5 miljoen) van het meerwerk was eigenlijk een planwijziging: wat oorspronkelijk een kantoor zou worden, wordt een beddenhuis, zodat hierover wederom aanvullende aanspraken tussen partijen worden gemaakt. UMC gaat daarbij akkoord met indexering van dit ‘meerwerk’. De aannemer vordert ook over het overige meerwerk (circa 2,5 miljoen euro), indexering.

Betoog aannemer: al het meerwerk mag worden geïndexeerd

De aannemer stelt dat het meerwerk is gebaseerd op dezelfde prijzen van inkoop van arbeid en materiaal als in de oorspronkelijk aanneemovereenkomst. Omdat ook voor de prijzen van de oorspronkelijke overeenkomst indexering van toepassing is verklaard, zou de indexering ook op het meerwerk van toepassing moeten zijn. De aannemer voert daarbij aan dat UMC voor het overige meerwerk (de planwijziging) wel indexering heeft betaald. Verder acht de aannemer het redelijk en billijk dat meerwerk dat in 2007 is aangenomen en pas in 2010/2011 wordt uitgevoerd gezien het gestegen prijspeil wordt geïndexeerd.

Uitleg overeenkomst

De Rechtbank stelt vast dat beide partijen het er wel over eens zijn dat indexering van het meerwerk volgens de risicoregeling niet expliciet is overeengekomen. Voor een andere uitleg van de bepaling (die indexering van meerwerk uitsluit) is dan ook geen plaats, ook gezien de ontbrekende onderbouwing voor een eventuele andere uitleg. Het meerwerk waarvoor wel indexering door UMC is voldaan betrof eigenlijk ook wijziging van de bouw, waarbij ter gelegenheid van de bouwwijziging expliciet is overeengekomen dat over deze ‘ meerwerksom’ wel indexering zou worden betaald. De betaling van deze indexering levert geen verplichtingen op voor het overige meerwerk.

Redelijkheid en billijkheid

Ook het ‘redelijk en billijkheidsargument’ wordt door de rechter gezien de inhoud van de overeenkomst over de indexering niet gehonoreerd. Dat de aannemer zijn meerkosten nu niet in rekening kan brengen wordt door de rechter gezien als normaal risico van het ondernemerschap waarbij zij bij het aangaan van de overeenkomst rekening had kunnen houden.

Bron: AMS advocaten (21 december 2012)